عنوان :

شناسایی نماتدهای انگل گیاهی در باغات پسته و انگور استان قم

  استاد راهنما :

دکتر زهرا تنها معافی

استاد مشاور :

دکتر علی اسکندری

تکه هایی از متن به عنوان نمونه :
مقدمه:
با افزایش جمعیت جهان،‌ به ویژه در کشورهای در حال توسعه، نیاز به محصولات کشاورزی و
فرآورده های آنها روز به روز فزونی می یابد. همه ساله قسمت قابل توجهی از این محصولات توسط عوامل بیماری زای گیاهی از بین رفته و یا مورد خسارت قرار می گیرند. نماتدهای انگل گیاهی از جمله این عوامل بوده که بر اساس تحقیقات و بررسی های جامع انجام شده خسارت ناشی از این موجودات بر روی محصولات کشاورزی در جهان در سال 1985 حدود صد بیلیون دلار بوده است.
علاوه بر خسارت مستقیم ناشی از نماتدها که باعث ایجاد علایمی چون گال روی ریشه، پژمردگی گیاه،‌ کوتولگی، زردی، پیچیدگی برگ و دیگر علایم بر روی گیاهان می شوند، نقش آنها در ایجاد بیماری های ترکیبی به کمک سایر عوامل بیماری زای گیاهی از جمله قارچ ها و باکتری ها و تشدید خسارت ناشی از آنها و نیز انتقال ویروس ها به وسیله گونه هایی از آنها، لزوم تحقیقات گسترده در زمینه شناسائی و مدیریت این گروه از عوامل بازدارنده تولید محصولات کشاورزی را به اثبات می رساند.
براساس نوشته ی مورخین و دانشمندان، آلودگی شدید خاک به انواع نماتدها، در طول قرون و اعصار، موجب توقف کشاورزی و نابودی پاره ای از تمدنهای مهم گردیده است. از جمله ویتنی (Whitney, 1961) با توجه به کاوشهای خود دریافت که رومی ها با اینکه از دانش کشاورزی، تناوب زراعی، تغذیه و کوددهی خاک و حتی استفاده از کودهای سبز آگاهی داشتند، اما کشاورزی آنها در 2500 سال پیش در اثر مشکلات ناشی از پاتوژنهای خاکزی، بخصوص نماتدها به شدت آسیب دیده و نهایتاً موجب افول تمدنشان گردیده است. نکته قابل توجه این است که تنها کشاورزی تمدنهای قدیمی در معرض آسیب نماتدها نبوده بلکه کشاورزی مدرن قرن بیستم نیز در معرض آسیب نماتدها قرار دارد.
نماتدها از نظر شکل ظاهری باریک و نخی، دوکی، کیسه ای یا سوسیسی شکل می باشند. نماتدها بعد از حشرات، بزرگترین گروه جانوران را تشکیل می دهند، سازگاری مناسبی با شرایط اقلیمی مختلف دارند و به صورت آزاد یا انگل (حیوانات، گیاهان و قارچها و غیره) زندگی می کنند.
خسارت ناشی از حمله نماتدها، نقش آنها در بهم زدن فیزیولوژی گیاه میزبان خود، تسریع و تشدید بعضی بیماریهای گیاهی مخصوصاً بیماری های پوسیدگی ریشه با همکاری سایر عوامل بیماری زا، انتقال تعدادی از ویروس های مهم گیاهی، توانایی آنها در از بین بردن حشرات مضر و حشرات مفیدی که در کنترل آفات نقش مهمی دارند و بالاخره اهمیت نماتدها به عنوان قسمت مهمی از فون خاک در مطالعات اکولوژیکی، مجموعه دلایلی هستند که ضرورت انجام تحقیقات مداوم و گسترده درباره ی نماتدهای گیاهی را نشان می دهند (پورجم، 1378). طبق آخرین برآوردهای موجود، میانگین کل خسارت سالانه نماتدها اعم از کاهش میزان محصول و هزینه های مربوط به کنترل آن ها در سطح جهان حدود 12 درصد می باشد(Stirling et al., 2002) . در حقیقت عدم شناخت و مطالعه کافی در مورد این موجودات، ما را از اثرات تخریبی و نیز اهمیت آنها در ایجاد بیماریهای مهم و خطرناک گیاهی غافل ساخته است.
با توجه به اهمیت اقتصادی درختان میوه به عنوان محصولات دائمی در تأمین نیازهای غذائی و سلامت انسان از ابتدای خلقت تاکنون، نماتدهای انگل گیاهی یکی از عوامل مهم بیماری زا بر روی این گونه محصولات محسوب می شوند که در صورت استقرار در داخل خاک و ریشه درختان کنترل آنها مشکل است. با توجه به عدم اطلاع کافی از وضعیت نماتدهای موجود در استان قم با در نظر گرفتن وسعت منطقه و وضعیت کشاورزی آن لازم بود تا به عنوان اولین گام موثر یک مطالعه اساسی به منظور شناسایی و تعیین پراکنش انواع نماتدهای زیان آور درختان میوه این منطقه صورت گیرد.
امید است که از این طریق با شناسائی نماتدهای انگل گیاهی بتوان در جلوگیری از خسارت اقتصادی ناشی از آنها به سودآوری بخش کشاورزی استان قم کمکی کرده باشیم.
1-1- استان قم:
استان قم تا سال 1356 جزء استان تهران بوده و سپس با تشکیل استان مرکزی (اراک) تا سال 1365 جزء آن استان بوده است و در سال 1365 مجددأ به استان تهران ملحق گردیده است. در سال 1375 رسمأ به عنوان استان اعلام شده است.
1-1-1- موقعیت جغرافیایی استان:
استان قم با وسعتی معادل 11238 کیلومتر مربع در بخش مرکزی ایران واقع است.این استان با اختصاص 68 صدم درصد کل مساحت کشور ( کمتر از یک درصد) بیست و هشتمین و در واقع کوچکترین استان کشور محسوب میشود. این استان بین مدار 30 درجه و 50 دقیقه تا 30 درجه و 51 دقیقه طول شرقی . 15 درجه و 34 دقیقه عرض شمالی قرار گرفته و از شمال به استان تهران (ورامین و ری) و از غرب به استان مرکزی (شهرستانهای ساوه، تفرش، آشتیان، دلیجان و محلات) و از جنوب به استان اصفهان و از شرق به دریاچه نمک و استان سمنان (شهرستان گرمسار) محدود است (تصویر 1-1) و بر اساس تقسیمات کشوری دارای یک شهرستان (شهرستان قم)، 5 شهر ( شهر قم ، شهردستجرد، شهر جعفریه، شهر کهک، شهر قنوات)، 9 دهستان ( قنوات، قمرود، راهجرد شرقی، نیزار، کهک، فردو، دستجرد، قاهان، جعفرآباد) و تعداد 356 آبادی داری سکنه و تعداد 580 آبادی خالی از سکنه می باشد. استان در منطقه دشتی- کوهستانی قرار گرفته که در پست ترین نقطه در حاشیه کویر 700 متر ارتفاع و بلندترین نقطه آن قله اردهال با ارتفاع 3463 متر در جنوب استان است.
تصویر 1-1: نقشه استان قم
1-1-2- آب و هوا و وضعیت جوی:
آب و هوا به علت مجاورت با کویر در تابستان گرم وخشک و در زمستان تا حدودی ملایم است،به طور کلی دارای دو اقلیم کوهستانی و نیمه کویری است.
وضعیت جوی: میانگین بارندگی در استان145 میلیمتر بوده و حرارت از 13- (در ضمن حد اقل دما در زمستان 86 به 23- درحه سانتی گراد می رسد) دما در زمستان تا حداکثر 46 درجه سانتی گراد در تابستان متغیر است تعداد روزهای یخبندان به طور متوسط 84 روز که در ماه های دی و بهمن می باشد(سایت جهاد کشاورزی استان قم).
جدول (1-1:( مساحت استان به تفکیک اقلیم آب و هوا

عنوان	مساحت (هکتار)	درصد
گرم و خشک	929300	7/82
نیمه خشک	130300	6/11
مدیترانه ای	45900	4
نیمه مرطوب	18300	7/1
جمع	1123800	100

1-1-3- منابع آب استان:
منابع آب در استان به دو صورت سطحی و زیرزمینی قابل بررسی است. منابع آبی استان شامل 1053 حلقه چاه عمیق و نیمه عمیق، 993 دهنه چشمه و قنات و دو رودخانه دایمی قمرود و قره چای بوده که مجموع آب استحصالی، بالغ بر 1152 میلیون متر مکعب بوده که 93% آن در بخش کشاورزی به مصرف می رسد (جدول2-1). مهمترین رودخانه در بخش مرکزی استان قم قمرود می باشد که با طول 228 کیلومتر از کوه های داران و خوانسار سرچشمه می گیرد و به همراه رودخانه قره چای به مسیله می ریزد. در قسمت جنوب و جنوب غربی (ارتفاعات اردهال) قرار دارد و کوه غلیق بلندترین قله و تخت سرحوض، گلستان، کوه خضر و دو برادران از کوه های مهم استان و اطراف شهر قم می باشند.
دریاچه حوض سلطان یا دریاچه شاهی به صورت یک حوضه ی کویری است که در گوشه دریاچه نمک واقع شده، در تابستان سفید مایل به قهوه ای و کویر کامل می باشد و در زمستان و بهار به صورت دریاچه ای ظاهر می شود. در گذشته این دریاچه بخشی از دریاچه نمک (مسیله) بوده ولی امروز از آن جدا افتاده است و در کنار اتوبان قم – تهران قرار دارد.
دریاچه نمک (مسیله) محصور بین ارتفاعات می باشد و میزان نمک آن بسیار زیاد است. رودهای جاجرود، کرج، حبله رود و شور به آن می ریزند. در این دریاچه فقط در فصل زمستان آب یافت می شود و در فصل تابستان به جای آب ورقه های نمک جلب نظر می کند. هوا در این ناحیه خیلی خشک است و اختلاف دما در شب و روز به 70 درجه سانتی گراد می رسد.
رودهای استان عموماً از غرب به شرق و از جنوب به شمال جریان دارد که مهمترین آنها عبارت است از:قره چای، قمرود، بیرقان، بیدهند، قره سو و طغرود و همچنین رودهای شور، کرج و جاجرود از شمال استان وارد شده و در نهایت همه آنها به دریاچه نمک (مسیله) میریزند.
متوسط بارنگی استان به میزان 145 میلی متر و حداقل درجه 13- درجه سانتی گراد (که این دما در زمستان سال 87 به 23- درجه سانتی گراد رسید) و حداکثر آن 46 درجه سانتی گراد می باشد.
مناطق عمده کشاورزی استان به شرح ذیل می باشد:

• دشت جعفرآباد با 20644 هکتار و 140 میلیمتر بارندگی
• دشت قم (حومه) با 39874 هکتار و 136 میلیمتر بارندگی
• دشت قمرود با 17587 هکتار و 110 میلیمتر بارندگی
• دشت قنوات با 12079 هکتار و 110 میلیمتر بارندگی

جدول(1-2): منابع آبی استان

عنوان	تعداد	میزان تخلیه سالانه (میلیون مترمکعب)
چاه (دستی–عمیق–نیمه عمیق)	1053	4/699
قنات	664	1/239
چشمه	329	5/24
انهار منشعب از رودخانه	118	109
جمع	2164	1072

1-1-4- وضعیت کشاورزی و سطوح زیر کشت و میزان تولید:
استان قم حدود 105 هزار هکتار اراضی کشاورزی که 8/0 اراضی کشور را شامل می شود، دارای دو اقلیم کوهستانی و نیمه کویری است که تولیدات زراعی آن بالغ بر 374 هزار تن و تولیدات باغی 94 هزار تن می باشد. در سال زراعی 1387-1386 سطح زیر کشت محصولات زراعی استان قم 59867.4 هکتار و تولید 374457.4 تن بوده است.
در بخش محصولات باغی در سال 87 سطح زیر کشت محصولات باغی مقدار 22691 هکتار با میزان تولید 43830 تن برآورد شده است. در ضمن متوسط عملکرد (کیلو گرم در هکتار) یونجه، جو، گندم، سبزیجات استان از متوسط عملکرد کشور بیشتر می باشد.
همچنین در تولیدات زراعی، تولیداتی همچون پنبه، جو، سبزیجات، یونجه، سایر محصولات جالیزی (طالبی) درصد قابل توجهی از تولیدات کل کشور را به خود اختصاص داده است
1-2- انگور
1-2-1- مقدمه:
این که در چه زمان و کجا انسان برای اولین بار اقدام به کاشت انگور کرد، پرسشی است که احتمالاً هرگز پاسخی به آن داده نخواهد شد. نبودن واژه ای با ریشه مشترک برای لغت انگور در زبانهای هند- اروپایی خود مبین این حقیقت است که کشف قابلیت خوراکی بودن انگور به طور جداگانه در سراسر اروپا صورت گرفته است. اجداد انگور اروپایی (Vitis vinifera) ابتدا در سواحل مدیترانه از حدود سوریه والجزایر به طرف غرب تا اروپای مرکزی و از آنجا به سمت شرق در نواحی بین دریای سیاه و آرام توسعه یافت. اکثر محققان بر این باورند که موکاری از منطقه آناتولی در شمال ترکیه و یا ناحیه همجوار آن در قفقاز دور نشات گرفته است و این ناحیه شامل مناطقی می شود که پراکندگی بوته های مو و وحشی V.vinifera موجود در آنها ارتباط بسیار نزدیکی با مبدأ کشاورزی غربی در خاور نزدیک